Лекот Yeztugo, познат во Европа како Yeytuo, на 26 август доби зелено светло од Европската комисија и веќе се смета за голема надеж во борбата против СИДА. Терапијата е инјекциска и претставува значителен напредок, затоа што само две инјекции годишно се доволни за да обезбедат речиси 100% ефикасност.

Досега превенцијата од ХИВ се базираше главно на секојдневно земање таблети (PrEP), што бараше строга дисциплина и почитување на распоред. Новиот метод е многу поедноставен, што отвора надеж за поширока примена кај ризичните групи.

Во Европската Унија и Европскиот економски простор секоја година се регистрираат околу 25.000 нови случаи на ХИВ. Експертите сметаат дека поедноставената шема на примена ќе даде шанса за подобра превенција, но цената останува клучната пречка.

Yeztugo се базира на ленакапавир – молекула развиена од американската компанија Gilead Sciences, која делува врз капсидниот протеин на вирусот и блокира понатамошна инфекција.

Во декември 2024 година списанието Science го прогласи ленакапавир за „Продор на годината“, а во јуни FDA го одобри како првиот долгодејствувачки профилактичен третман за ХИВ. „Овој лек може да ја трансформира превенцијата на ХИВ,“ изјави тогаш директорот на Gilead, Даниел О’Деј.

Многу експерти го потврдија револуционерниот потенцијал на терапијата. „Ова е најблиску до вакцина,“ рече Меган Рани од Јејл. Во клиничките студии PURPOSE 1 и PURPOSE 2, ефикасноста достигна 100% кај цисжени и 96% кај мажи што имаат секс со мажи, транс луѓе и небинарни пациенти.

Светската здравствена организација (СЗО) исто така ја поздрави новината и нагласи дека инјекцискиот ленакапавир може „длабоко да го промени глобалниот одговор на ХИВ“.

И покрај ентузијазмот, цената останува огромен проблем. Во САД годишната каталошка цена е 28.000 долари (24.000 евра) по пациент. Gilead ја оправдува оваа бројка со милијардите вложени во истражувања, клинички испитувања и регулаторни процедури, како и со патентната заштита.

Критичарите, меѓутоа, тврдат дека компанијата го блокира пристапот до животоспасувачка иновација. „Ленакапавир може да биде клучот за запирање на епидемијата, но само ако е достапен,“ изјави Уини Бјанима, извршна директорка на UNAIDS. Според независни истражувања, лекот може да се произведува за едвај 40 долари годишно по пациент.

По притисок од пациентски организации, Gilead во 2024 година дозволи производство на генерички верзии за над 100 земји во Африка, Азија и Латинска Америка. Но Европа, Северна Америка и Јапонија остануваат надвор од тие договори поради патентната заштита, која важи до 2038 година.

Истражувачи како д-р Ендрју Хил од Универзитетот во Ливерпул предупредуваат дека дури и богатите земји нема да можат да си дозволат масовна примена по цена над 20.000 долари по пациент. Тој проценува дека при индустриско производство, цената може да падне на 25 долари годишно – речиси илјада пати поевтино од каталошката.

Други научни анализи, објавени во PubMed, покажуваат можен опсег од 41 до 94 долари годишно во зависност од обемот на производство и бројот на лиценцирани добавувачи.

Со речиси 40 милиони луѓе што живеат со ХИВ ширум светот, потенцијалот за евтини генерички верзии е огромен. Реалниот ефект на ова „револуционерно“ лекување ќе зависи не од медицинската ефикасност, туку од неговата економска достапност.