Скопје, 27 јули – По седум години чување во магацин, споменикот на Андон Лазов Јанев – Ќосето, е повторно поставен во Скопје, овојпат на нова локација – во близина на кружниот тек кај хотелот „Континентал“, во скопската населба Гази Баба. Споменикот, кој првично беше поставен во 2014 година, но подоцна отстранет поради тоа што бил без потребната правна основа, се враќа во јавниот простор во време кога урбанистички и комунални проблеми го засенуваат секој симболичен гест.

Фотографии од ноќното поставување на споменикот беа објавени од страна на градоначалничката на Град Скопје, Данела Арсовска, која на својот профил на Фејсбук напиша:

„Андон Лазов Ќосето, познат по својата борбеност и непокор, е симбол на македонската историја и еден од истакнатите учесници во Илинденското востание.“

Од дивоградба до политичка декларација

Споменикот првично беше поставен во централното градско подрачје, на раскрсницата кај Апелациониот суд, за време на мандатот на градоначалникот Коце Трајановски, како дел од контроверзниот проект „Скопје 2014“. Во 2018 година, неговиот наследник Петре Шилегов го отстрани, оценувајќи го како нелегален и неусогласен со урбанистичките норми. Од тогаш, монументот беше чуван во магацин на „Металски завод Тито“.

Кон крајот на 2023 година, Советот на Град Скопје изгласа негово повторно поставување со поддршка од советниците на ВМРО-ДПМНЕ, Левица, ГРОМ и други опозициски и независни структури. Со ова, Ќосето доби нова, и според дел од јавноста – симболична позиција, недалеку од населбите Железара и Ченто, каде граѓаните во летните месеци често се соочуваат со недостиг на вода и запуштена инфраструктура.

Реакции: Сатира, критики и идеолошки судири

Новото поставување на споменикот предизвика бурни реакции. На социјалните мрежи дел од граѓаните саркастично коментираа дека „иако нема вода, барем Ќосето е тука“, алудирајќи на приоритетите на градските власти. Дел од критичарите посочуваат дека сообраќајната локација каде е поставен – со неискосена трева и овенати цвеќиња – говори за целокупната состојба на јавниот простор во градот.

СДСМ реагираше со став дека Ќосето е „историски маргинална, но контроверзна личност“, чиј монумент не би требало да биде поставен на јавна површина.

„Неговото место е во историјата, поткрепено со историски извори, а не во урбаните зони каде се нарушува граѓанската сензитивност,“ стои во соопштението од партијата.

Од друга страна, поддржувачите на ВМРО-ДПМНЕ и Левица ја поздравија поставеноста како исправување на „неправда“ и враќање на „достоинство на македонското револуционерно минато“.

Ќосето како симбол на револуција или насилство?

Андон Лазов Јанев – Ќосето, припадник на ВМРО и учесник во Илинденското востание, е личност со противречни историски толкувања. За едни тој е херој и борец за слобода, за други – егзекутор и човек со брутални методи. Според историските записи, бил познат како личен телохранител и извршител на организацијата, а неговиот имиџ – со револвер во едната и кама во другата рака – и денес буди дилеми: дали ваквиот лик е пример за генерации или сведоштво за една мрачна епоха?

Политичката позадина зад споменикот

Повторното поставување на Ќосето се толкува и како дел од пошироката стратегија на градските власти да ја консолидираат поддршката меѓу традиционалистичките гласачи. Според политички аналитичари, во отсуство на решенија за основните урбани проблеми, симболични теми како споменици, историски ликови и културна меморија често се користат како алатка за политичка мобилизација.

Самиот избор на моментот – во период на горештини, недостиг на вода и слаба инфраструктурна одржливост – само ја засилува критиката дека, наместо политики на решавање проблеми, се практикуваат политики на симболика и визуелен впечаток.