Словенија стана првата земја од Европската унија што воведе целосна забрана за извоз, увоз и транзит на оружје со Израел, повикувајќи се на драматичната хуманитарна состојба во Појасот Газа и на неспособноста на ЕУ да постигне заедничка надворешна политика. Оваа одлука ја позиционира Љубљана како предводник на повикувачите за поодлучна европска реакција во контекст на израелско-палестинскиот конфликт.

Внатрешни несогласувања ја натераа Словенија да дејствува самостојно

Во официјалното соопштение, словенечката влада нагласи дека неусогласеноста меѓу земјите-членки на ЕУ ја спречила Унијата да донесе заедничка мерка, и затоа Словенија ја презела иницијативата.

Одлуката доаѓа иако земјата немала активен извоз на оружје кон Израел од октомври 2023 година, кога започна последната ескалација на конфликтот. Сепак, словенечките власти потенцираат дека овој симболичен потег има за цел да испрати силна политичка порака и да врши притисок врз Израел за прекин на офанзивата во Газа.

„Сите мерки се на маса“ – ставот на Танија Фајон

Словенечката министерка за надворешни работи, Танија Фајон, на 15 јули во Брисел јасно порача:

„Сите мерки се на маса: поддржуваме суспендирање на Договорот за придружување со Израел, трговски санкции, оружен ембарго, санкции врз израелски министри и населби… Треба да се преземат што е можно побрзо – додека трае прекинот на огнот.“

Што прават другите земји?

Иако некои држави го намалија извозот на воена опрема, никоја друга ЕУ-членка досега не вовела целосна забрана како Словенија.

• Белгија има замрзнат извоз од 2008 година

• Холандија ја суспендира извозната дозвола за делови за F-35 во февруари 2024

• Италија дозволи продолжување на извоз за цивилна опрема и обука

Во Германија, пак, не е најавена ниедна рестрикција, и земјата останува втор најголем снабдувач на Израел, веднаш по САД, кои обезбедуваат 60–70% од оружените ресурси на израелската армија.

Законска основа и предупредување од истражувачи

Според меѓународните норми (Договор за трговија со оружје, 2013), европските држави немаат право да извезуваат оружје што може да се користи за геноцид, злосторства против човештвото или за одржување на окупација.

Истражувачот Самуел Лонже од GRIP предупредува дека ЕУ би требала да постапува усогласено:

„Не станува збор само за нападна опрема. Секоја технологија или компонента што ја одржува окупацијата е предмет на забрана – без оглед дали е копнена, воздушна или поморска.“

Ембарго на ниво на ЕУ – малку веројатно

И покрај зголемените повици за поодлучна реакција, единствено искачено одобрение од сите земји-членки е потребно за воведување ембарго на ниво на ЕУ – нешто што експертите го сметаат за „политички невозможна мисија“. Германија, Унгарија и Чешка остануваат цврсти поддржувачи на Израел и веројатно би ставиле вето на било каква таква иницијатива.

Словенија со овој потег го засилува меѓународниот притисок врз Израел, но истовремено и фрла светло врз длабоките поделби во рамките на ЕУ, особено кога станува збор за чувствителни прашања како вооружени конфликти и човекови права. Дали нејзиниот пример ќе стане исклучок или почеток на нов тренд – останува да се види.