Веќе осум месеци, политичката парализа од државно ниво во БиХ се префрли и во Република Српска (РС), откако овој ентитет остана без претседател и без функционална влада. Ситуацијата ескалираше поради судската пресуда против долгогодишниот лидер Милорад Додик, кој беше разрешен од функцијата претседател на РС.

Референдум како одговор на пресудата

Народното собрание на РС распиша референдум за 25 октомври. На него граѓаните ќе треба да одлучат дали ги прифаќаат одлуките на високиот претставник Кристијан Шмит, Судот на БиХ и Централната изборна комисија, со кои Додик беше казнет и му беше прекинат мандатот.

Аналитичарите предупредуваат дека референдумот ќе биде оспорен пред уставните институции и дека би можел да создаде правен вакуум, особено во однос на формирањето на новата влада. Опозицијата стравува од „целосна институционална дезинтеграција“ во ентитетот.

Вакум во власта и оставки

По судската одлука, премиерот Радован Вишковиќ поднесе оставка, а неговата влада остана во технички мандат. Додик, иако повеќе нема формален капацитет за тоа, предложи Сава Миниќ како нов мандатар – потег што отвора нови правни дилеми.

Проблемот дополнително се усложнува бидејќи СНСД на Додик веќе подолго време ги блокира клучните одлуки на државно ниво, вклучително и буџетот за 2025 година. Европската Унија реагираше со намалување на средствата од Планот за раст за БиХ.

Опозицијата и експертите предупредуваат

Опозициските партии, како Српската демократска партија, предупредуваат дека ситуацијата може да доведе до апсолутен хаос: „Што ако се назначи нов премиер, а тоа биде поништено од Судот на БиХ? Кој тогаш ќе управува?“ прашуваат тие.

Професорот Енвер Казаз вели дека Додик го користи референдумот како политички трик за да го заштити сопствениот капитал, правејќи ја целата РС заложник на неговата судбина. Тој посочува дека засега е важно што нема инциденти и дека граѓаните се повикуваат на мир и стабилност.

Правни последици за Додик

Експертите за уставно и кривично право посочуваат дека Обвинителството на БиХ може да покрене постапки против Додик за непочитување судски одлуки и за поттикнување незаконски активности. Се потенцира и дека мерката за забрана на вршење јавни функции сè уште важи.

Идејата за „самоопределување“

Како дополнителен одговор на казните, мнозинството во Народното собрание на РС усвои серија заклучоци, меѓу кои и подготовка на резолуција за „самоопределување“ на српскиот народ и Република Српска. Сепак, уставот на БиХ јасно забранува ентитетите да се самоопределуваат.

Правните експерти сметаат дека ваквата резолуција нема никаква правна сила и претставува само политички гест и продолжување на наративите за сецесија што Додик ги користи веќе со години. Очекувана е реакција на Уставниот суд на БиХ, како и на Канцеларијата на високиот претставник (ОХР).

Што понатаму?

Аналитичарите гледаат две сценарија: или распишување предвремени избори за претседател и влада што би ја вратила стабилноста, или продолжување на сегашната блокада со неизвесен исход.

ЕУ и меѓународната заедница веќе порачаа дека пресудата против Додик мора да се почитува, а секоја идеја за отцепување на Република Српска е невозможна според Уставот на БиХ.